مرکز تحقیقات مدیریت رفاه اجتماعی

در سال ۱۳۹۶ زمانی که برنامه ششم توسعه کشور به تصویب رسید، اوضاع بسیار متفاوت از امروز بود. آن روزها کشور هنوز در آرامش ناشی از تقویت ارتباط با دنیای خارج، کاهش تورم و اندکی امید به آینده بود. امیدی که دیر نپایید و با تشدید رکود اقتصادی و بر هم خوردن تعاملات با دنیای بیرون رنگی دیگر به آن داد. آن روزها برنامه‌ای مصوب شد که در یکی از ماده‌های مهم آن بر کاهش آسیب‌های اجتماعی تأکید شده بود. در ماده ۸۰ این برنامه تأکید شده بود: «دولت مکلـف است طبق قوانین مربوطه و مصوبات شورای اجتماعی به منظور پیشگیری و کاهش آسیب‌های اجتماعی، نسبت به تهیه طرح جامع کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی با اولویت اعتیاد، طلاق، حاشیه‌نشینی، کودکان کار و مفاسد اخلاقی مشتمل بر محورهای ذیل اقدام کند به‌گونه‌ای که آسیبهای اجتماعی در انتهای برنامه به بیست و پنج درصد (۲۵%) میزان کنونی کاهش یابد.» این ماده البته به صورت خوشبینانه کاهش ۷۵ درصدی این آسیب‌ها را هدف‌گذاری کرده بود اما در این میان برای معضل کار کودک استثنا قائل شده و تصریح شده بود اگر کار کودک بعد از ۵ سال ۲۵ درصد نیز کاهش یابد برنامه به هدف خود رسیده است.

این روزها در و در پایان سال ۱۴۰۲ برنامه هفتم با دو سال تأخیر در دست تصویب است. اوضاع اقتصادی بسیار سخت‌تر از سال تصویب برنامه ششم است و آسیب‌های اجتماعی هم به زبان آمار و هم بر اساس مشاهدات میدان افزایش یافته است. با این حال سیاست‌گذاران عامدانه یا غیرعامدانه معضل کار کودک را در این برنامه نادیده گرفته‌اند. در ماده ۱۷۹ لایحه برنامه توسعه بار دیگر به کاهش آسیب‌های اجتماعی اشاره شده اما این بار فقط از اعتیاد، طلاق، حاشیه نشینی و مفاسد اجتماعی نام برده شده است و خبری از کودک کار نیست.
روز جهانی کودک بهانه‌ای بود برای آنکه فعالان حقوق کودک دغدغه خود را نسبت به این تغییر در برنامه و به طور کلی مسئله کار کودک مطرح کنند. آنچه در ادامه می‌آید خلاصه‌ای از مهم‌ترین نکات مطرح شده در این نشست است. 
پیام روشنفکر
پژوهشگر اجتماعی و عضو گروه جامعه‌شناسی کودکی انجمن جامعه‌شناسی ایران:
حدود ۷۰ سال پیش یعنی هنگامی که قانون کار در ایران تصویب می‌شود کار کودکان زیر ۱۵ سال ممنوع اعلام شده بود. هرچند در قانون اساسی‌ ما، برخلاف کشوری مانند برزیل، به‌صورت دقیق اشاره به کار کودک نشده است اما موضوعاتی مانند تحصیل رایگان کودکان و زندگی شایسته برای ایرانیان در این قانون آمده است. در دهه ۷۰ ما به یک سند بین‌المللی می‌پیوندیم که مختص به حقوق کودک است و در آن به حق حفاظت از کودک اشاره شده است. در سال‌های اخیر هم قانون حمایت از کودکان و نوجوانان تصویب شد. در این قانون موضوع اصلی، حمایت از کودکان است. در آن گفته شده که کودکان در شرایط دشوار باید حمایت قضایی و اجتماعی شوند. اما مسئله پیچیده‌تر از این بحث‌هاست. بنابراین مسئله کار کودک فقط نبود قانون نیست؛ زیرا اگر فقط همین بود، ما از ۷۰ سال پیش برای آن برنامه نوشته بودیم، کار کودک حاصل ناموزون‌بودن توسعه است، ۷۰درصد کار کودک متعلق به کشورهای توسعه‌نیافته است و نزدیک ۳۰ درصد از کار کودک در کشورهای توسعه‌یافته وجود دارد و آن هم در حالی‌ است که شکل‌ هایی از نابرابری شدید در آن نواحی وجود دارد. در نتیجه نمی‌توان پدیده کار کودک را بدون توجه به توسعه و توسعه ناموزون تحلیل کرد.....

@Iranfardamag